ŞEBNEM TURHAN
19 Mart’taki piyasa dalgalanması sonrasında yurtiçi yerleşiklerin döviz yatırımlarına yöneldiği gözlemleniyor. Merkez Bankası verilerine göre, 2019’un ilk 16 haftasındaki parite etkisinden arındırılmış döviz mevduatı artışı 21,2 milyar dolarken, bu yılın aynı döneminde bu rakam 16,9 milyar dolara yükseldi. Böylece son altı yılın en yüksek dolarizasyon seviyesi kaydedilirken, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun verilerine göre, mevduatta dolarizasyon oranı İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınıp tutuklanmasının ardından 14 Mart ile biten haftada yüzde 40,26 iken, 18 Nisan ile biten haftada yüzde 42,5’e ulaştı. Beş haftada dolarizasyon oranı 2.2 puan artış gösterdi ve 19 Mart’tan bu yana yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduatındaki yükseliş 9 milyar dolara dayandı.
Swap Hariç Net Rezerv 45 Milyar Dolar Geriledi
Ekonomistler, Merkez Bankası ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının dikkat çektiği önemli bir konu, yurtiçi yerleşiklerin dövize yönelme eğilimindeki artış. Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan, son olarak ABD’deki sunumunda döviz mevduatlarındaki değişimlere vurgu yaptı. Ayrıca, Cuma günü Türkiye’ye yönelik gözden geçirme notunu paylaşan S&P, net döviz rezervlerinin azalmasının sürdüğü takdirde, notun düşürülme ihtimalini dile getirdi. 19 Mart’tan itibaren Merkez Bankası, artan döviz talebini karşılamak ve döviz kurlarındaki büyük artışların önüne geçmek için döviz satışlarını sürdürmekte. Ekonomistlerin tahminlerine göre, bu süreçte yaklaşık 50 milyar dolara yakın döviz satışı yapıldı. Bu dönemde swap hariç net döviz rezervi 65.4 milyar dolardan, 18 Nisan itibariyle 20.4 milyar dolara geriledi. Yani 19 Mart’tan bu yana net rezervde 45 milyar dolarlık bir kayıp yaşandı.
Bu Yılki Artışın Yarısı 19 Mart Sonrasında
Merkez Bankası’nın döviz satışının devam ettiği bu haftalarda, yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduat artışının hız kazandığı görülüyor. 19 Mart’tan itibaren yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduatı parite etkisinden arındırılmış olarak 8 milyar 794 milyon dolara kadar ulaştı. Bu artışın 3 milyar 810 milyon doları, gerçek kişilerin döviz mevduatındaki artıştan, 4 milyar 984 milyon doları ise tüzel kişilerin döviz mevduat artışından kaynaklandı. Merkez Bankası verilerine göre, geçen yıl sonundan bu yana toplam artış 16 milyar 884 milyon dolara ulaştı. Bu durumda, 19 Mart’tan bu yana gerçekleşen artış, bu yılın başından itibaren yaşanan döviz mevduat artışının yarısını oluşturdu.
19 Mart Sonrası Gerçek Kişilerin Talebi Arttı
Yılın ilk 16 haftasındaki parite etkisinden arındırılmış döviz mevduat artışının 5 milyar 484 milyon doları gerçek kişilerden, 11 milyar 400 milyon doları ise tüzel kişilerden kaynaklanıyor. Yılbaşından bu yana gerçekleşen döviz mevduat artışının yüzde 68’i tüzel kişilerin talepleriyle oluşurken, yüzde 32’si gerçek kişilerin talepleriyle gerçekleşti. Ancak 19 Mart sonrasında bu durum değişim gösterdi. O tarihten sonra yaşanan artışın 3 milyar 810 milyon doları gerçek kişilerden, 4 milyar 984 milyon doları ise tüzel kişilerden geldi. Yani bu dönemdeki artışın yüzde 43,33’ü gerçek kişilerin, yüzde 56,67’si tüzel kişilerin talebinden oluştu. Gerçek kişilerin dövize olan talebinin artması, dikkat çekici bir konu haline geldi.
2019 Yılından Sonraki En Yüksek Artış
Geride bıraktığımız döneme bakıldığında, bu yılın ilk 16 haftasında parite etkisinden arındırılmış döviz mevduat artışı, 2019’dan bu yana görülmemiş bir seviyeye ulaştı. Merkez Bankası verilerine göre, 2019’un ilk 16 haftasında döviz mevduatı 21 milyar 199 milyon dolar artmıştı. Bu artışın 12 milyar 344 milyon doları gerçek kişilerden, 8 milyar 854 milyon doları ise tüzel kişilerden kaynaklandı. 2019 yılında gerçek kişilerin parite etkisinden arındırılmış döviz mevduat artışı toplamın yüzde 58’ini oluştururken, tüzel kişilerin katkısı yüzde 42 olarak kaydedildi. 2019 sonrasında özellikle 2021 yılında devreye alınan kur korumalı mevduat uygulaması nedeniyle döviz mevduat artışı düşüş eğiliminde gitti. Ancak bu durum dolarizasyon oranını etkilemedi. Zira kur korumalı mevduat getirisi dövize endeksli olduğu için, ekonomistler, dolarizasyon oranını hesaplarken bu tür mevduat hesaplarını da dikkate alıyor. 2021 yılında döviz mevduatları yılın ilk 16 haftasında parite etkisinden arındırılmış olarak 6 milyar 58 milyon dolar, 2022 yılında aynı dönemde 20 milyar 96 milyon dolar gerilemişti. 2023 yılı ise 7 milyar 517 milyon dolarlık düşüş ile başladı. 2024 yılı itibarıyla Haziran 2023’ten sonra devreye alınan ve kur korumalı mevduat hesaplarının düşüşünü hedefleyen programlar sonrasında döviz mevduat artışı yılın ilk 16 haftasında 2 milyar 823 milyon dolara ulaştı ve bu artışın tamamı gerçek kişilerin taleplerinden kaynaklandı.
■ 19 Mart’tan Bu Yana 11.8 Milyar Dolarlık Satış
Yurtiçi yerleşikler 19 Mart’taki sarsıntı sonrasında döviz mevduatlarını artırarak TL’den uzaklaşırken, yabancı yatırımcılar daha hızlı bir çıkış gerçekleştirdi. Merkez Bankası verilerine göre, 19 Mart sonrası yurtiçi yerleşiklerin devlet tahvillerinde net satış 8 milyar 621,6 milyon dolara ulaşırken, hisse senetlerinde net çıkış ise 1 milyar 565 milyon dolara yükseldi. Yurtiçi yerleşik bankaların yurt dışı şubeleri dışında, Hazine’nin ihraç ettiği Eurobondlardaki yabancı yatırımcı satışları da 1 milyar 645 milyon doları geçti. Bu durumla birlikte, devlet tahvili, hisse senedi ve Hazine Eurobond’larında yabancı yatırımcıların 19 Mart sonrası toplam satışı 11 milyar 831 milyon dolara ulaştı. Yıl başından itibaren yabancıların hisse senetlerinde 550 milyon dolar, devlet tahvillerinde 5 milyar 53 milyon dolar net satıcı konumunda olduğu belirtildi. Ayrıca, yabancıların devlet Eurobondlarındaki net çıkış da bu yıl başından itibaren 1 milyar dolar seviyelerine ulaştı.
■ Mevduatta Dolarizasyon 2.2 Puana Arttı
Piyasalardaki 19 Mart sarsıntısı, toplam mevduatta dolarizasyon oranını artırdı. Türkiye’de uygulanan para ve ekonomi politikaları nedeniyle Haziran 2022’de yüzde 72,8 ile tarihi zirveye ulaşan mevduatta dolarizasyon oranı, Haziran 2023 sonrasında gerilemeye başlamış ve Şubat 2025’te yüzde 40,2 seviyesine inmişti. İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınıp tutuklanmasıyla birlikte yaşanan sarsıntı, dolarizasyon eğilimini artırdı. 14 Mart ile biten haftada mevduatta dolarizasyon oranı yüzde 40,26 iken, 18 Nisan ile biten haftada bu oran yüzde 42,5’e yükseldi. Beş haftada mevduatta dolarizasyon 2.2 puanın üzerinde artış gösterirken, 18 Nisan haftasında gerçek ve tüzel kişilerin döviz mevduat artışı da devam etti.
■ 19 Mart Sonrası Döviz Sepeti %7 Yükseldi
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu’na yönelik operasyon sonrası, bir süre yatay seyreden döviz kurlarında yükseliş hızlandı. Dolar/TL, yılbaşından bu yana yüzde 8,68 artarken, Euro/TL yüzde 19,11 yükseldi. Dolar ve Euro’nun eşit ağırlıklı yer aldığı döviz sepeti ise aynı dönemde yüzde 13,72 oranında bir artış gösterdi. 19 Mart sonrası döviz kurundaki hareketin daha da belirgin hale geldiği gözlemleniyor. Bu tarihten itibaren dolar/TL’deki yükseliş yüzde 4,81, Euro/TL’deki artış ise yüzde 8,75 oldu. Döviz sepetinde ise aynı dönemde artış yüzde 6,91 olarak hesaplandı.
Kaynak: Ekonomim
