EVRİM KÜÇÜK
İsrail’in geçtiğimiz hafta İran’ın nükleer tesislerine düzenlediği hava saldırıları, Orta Doğu’daki jeopolitik gerilimi alevlendirdi. Bu durum, enerji piyasalarının ardından tarım sektöründe de kendini göstermeye başladı. Başta buğday olmak üzere temel tahıl emtialarında fiyat artışları görülmekte, küresel tedarik zincirlerinde güvenlik endişeleri artış göstermektedir. Özellikle Basra Körfezi ve Kızıldeniz’deki transit yolların tehdit altında olması, hem enerji hem de tarım ürünlerinin sevkiyatını doğrudan etkilemektedir.
Buğdayda Fiyat Sıçraması
Paris’te işlem gören Eylül vadeli buğday kontratı, 203 euro/ton seviyesine çıkarak önceki haftaki dip noktalardan sıçrama gerçekleştirdi. Chicago piyasasında ise fiyatlar, dört haftanın en düşük seviyesinden yükselerek 5.70 buşel/dolar seviyesine ulaşmış durumda.
Analistler, bu artışın çatışmanın neden olduğu kısa pozisyon kapanmalarından kaynaklandığını belirtirken, artan petrol fiyatlarının üretim maliyetlerine etki edeceği endişesi de fiyatları yukarı çekmektedir.
Ticaret Yolları Risk Altında
Basra Körfezi ve Kızıldeniz rotaları, dünya tarım ticareti açısından kritik bir öneme sahiptir. 2024 yılında bu rotalardan toplamda 52 milyon ton tarım ürünü sevkiyatı gerçekleştirilmiş olup, bu da küresel tarımsal sevkiyatların yaklaşık yüzde 8’ine tekabül etmektedir. S&P Global verilerine göre, haziran ortasında bu yollar üzerinden transit halde bulunan yaklaşık 80 gemi, soya fasulyesi, şeker, mısır ve buğday taşımaktaydı. Özellikle Brezilya ve Arjantin çıkışlı ürünler risk altındadır. İran’ın ithalatı büyük ölçüde mısıra dayanmaktadır ve en fazla ürün sevkiyatı Brezilya’dan gerçekleştirilmektedir. Uzmanlar, bölgede yaşanabilecek her türlü deniz trafiği aksamasının, tarım ürünlerinde zincirleme fiyat artışlarına neden olabileceği uyarısında bulunmaktadır.
Yatırımcılar İçin Yükseliş Uyarısı
Jeopolitik krizlerin kısa vadede tarım emtialarında spekülatif hareketlere yol açabileceğine dikkat çeken uzmanlar, fiyat artışlarının yapısal olup olmadığını belirlemek için birkaç haftalık veri akışının izlenmesini tavsiye etmektedir. Yüksek enerji maliyetleri ve navlun primlerinin kalıcı hale gelmesi durumunda, 2025’in ikinci yarısında gıda fiyatlarının yükselişe geçeceği öngörülmektedir.
Enerji Gıdayı Tetikleyebilir
Enerji fiyatlarındaki artış, gıda fiyatlarına dolaylı olarak etki etmeye başlamıştır. Brent petrol, son bir haftada yüzde 11 artarak 77 dolar/varil seviyesini aşmıştır. Tarım sektöründe, özellikle ABD’de mısır üretiminin yaklaşık yüzde 40’ının etanole dönüştürüldüğü göz önüne alındığında, enerji fiyatlarındaki yükselişin mısır ve buğday gibi ürünlerin fiyatlarını da yukarı taşıması beklenmektedir.
Asya ve Afrika da Etkileniyor
Hindistan’dan İran’a yapılan basmati pirinç ve çay sevkiyatları durma noktasına gelmiştir. İran, Hindistan’ın en büyük basmati pirinç müşterisi durumunda ve yıllık 1.2 milyon ton pirinç almaktadır. Ayrıca, Afrika ülkeleri için kritik öneme sahip olan İran menşeli gübre sevkiyatları da risk altındadır.
Dünya Gübre Piyasasında Şok Dalgası
İran, yıllık yaklaşık 17 milyon tonluk ihracatı ile dünyanın en büyük üçüncü üre tedarikçisi konumundadır. Ancak, İsrail’in nükleer tesis ve kritik altyapı üzerindeki saldırıları, bu gücün küresel tedarik zincirinde bir kırılma noktasına neden olmuştur. Jeopolitik risk priminin artışı ile birlikte gübre fiyatlarında da yükseliş gözlemlenmektedir. Savaş durumu, gemi sigortalarında artışa ve nakliye rotalarında gecikmelere yol açmaktadır. Özellikle Hürmüz Boğazı’ndan geçişlerde artan güvenlik riskleri, gübre sevkiyatlarını tehdit eder hale gelmiştir. İran’dan Güney Asya ve Afrika’ya yapılan sevkiyatlarda navlun ve sigorta primlerinin yüzde 30’a varan oranlarda yükselmesi beklenmektedir. Bununla birlikte, ABD’nin İran’a yönelik ek yaptırımlar uygulayabileceği beklentisi, piyasalarda belirsizlik yaratmaktadır. UAN, anhidroz amonyak ve üre gibi gübre fiyatlarında son iki haftada çift haneli artışlar görülmüştür. Hindistan ve Brezilya gibi büyük alıcılar alternatif tedarikçiler arayışında olduğu belirtilmektedir. Citi analistleri, gübre fiyatlarındaki artışın 2025 sonuna kadar sürebileceği uyarısında bulunmaktadır. Eğer savaş yayılır ve Hürmüz Boğazı kapanırsa, gübre fiyatlarında yüzde 20-30’luk ek bir artışın olabileceği tahmin edilmektedir.
Kaynak: Ekonomim
