Prof. Dr. Tuncay Tunç ile Ortaokul Fen Bilimleri Öğretim Programlarını, astronomi ve yer bilimleri öğretimini konuştuk.
Cumhuriyetin Kuruluşunda Eğitim Durumu
1923 yılı itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanı ile birlikte, okuma yazma oranının oldukça düşük düzeyde olduğu görülmektedir. Bu çerçevede, dönemin hükümetleri ilkokul eğitimine özel bir önem vermek durumunda kalmıştır. 1923-1924 eğitim-öğretim yılı itibarıyla ülkede 4.770 ilkokul bulunmakta ve bu okullarda 337.618 öğrenci eğitim almaktadır (Cicioğlu, 1985). Cumhuriyet öncesine dönük olarak, ortaokul düzeyindeki eğitim ise 1869 yılında (Tanzimat Dönemi) tezgah altından çıkan okullarla temsil edilmektedir (Kaya, 1984). Cumhuriyet’in ilanı sonrasında ortaokullar iki kısma ayrılmıştır; bunlardan birincisi ortamektep, ikincisi ise lise olarak adlandırılmıştır. 1923-1924 döneminde ortaokul sayısı yalnızca 72, öğrencisi ise yalnızca 5.905’tir (Yücel, 1994).
1927-1928 eğitim-öğretim yılı itibarıyla ilkokul sayısının 6.600’e, öğrenci sayısının ise 423.263’e ulaştığı görülmektedir (Cicioğlu, 1985). Ancak bu dönemde ortaokul sayısı 78, öğrenci sayısı ise 19.858’dir (Kaya, 1984). Altı yılda ilkokul sayısındaki artış 1.830 olmasına karşın, ortaokul sayısında yalnızca 6 adet artış gerçekleşmiştir. Türkiye’de ortaokul sayısı düzenli bir şekilde artmasına karşın, 1960 yılı itibarıyla 715 ortaokul varken, bu okullarda 254.966 öğrenci eğitim almaktadır. 1960 sonrası hız kazanan ortaokulda okullaşma oranı 1983 yılı itibarıyla 4.876 ortaokulda 1.519.779 öğrenciye ulaşmasıyla kendini göstermiştir (Kaya, 1984). 2021-2022 eğitim-öğretim yılı itibarıyla Türkiye genelindeki ortaokul sayısı 18.936’ya, öğrenci sayısı ise 5.293.067’ye ulaşmıştır (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2022).
Öğretim Programlarının Değişimi ve Etkileyen Faktörler
Öğretim programlarının değişiminin pek çok toplumsal ihtiyaca bağlı olduğunu söyleyebiliriz. Bu ihtiyaçlar; sosyal, kültürel, politik, ekonomik ve stratejik faktörlerden kaynaklanmaktadır. Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana Türkiye’de yaşanan toplumsal, teknolojik, kültürel ve ideolojik değişimler öğretim programlarının güncellenmesini zorunlu kılmıştır. Geçmişteki ihtiyaçlar ve günümüzdeki ihtiyaçlar elbette farklılık göstermektedir. Örneğin; 1920-1930’lu yıllarda Atatürk devrimleri, 1940’lı yıllarda II. Dünya Savaşı’nın etkileri, 1950-1980 yılları arasında Uzay Çağı ve Soğuk Savaş dönemi, 1990’dan günümüze ise bilişim ve bilgi çağının etkileri, hem dünyada hem de Türkiye’de eğitim programlarının değişiminde etkili olmuştur. Bunun yanı sıra, değişen dünya eğitim anlayışları da öğretim programlarında köklü değişikliklere sebebiyet vermiştir.
Astronomi Öğretimine İlgili Görüşler
Kimi araştırmalarda ülkemizde astronomi öğretimine gereken ilginin gösterilmediği ve yakın tarihe kadar okul programlarının dışına itildiği ifade edilmektedir. Bu görüşe katılmıyorum. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana uygulanan ortaokul fen bilimleri öğretim programlarında astronomi ile ilgili derslere önemli ölçüde yer verilmiştir. Ayrıca, yer bilimleri ile ilgili konular da programın çeşitli bölümlerinde değerlendirilmektedir. Türkiye’deki programları incelediğimizde, “Dünya ve Evren” öğrenme alanına ait konuların Cumhuriyet dönemine kadar uzandığını görebiliriz. 1938 ve 1949 programı hariç tüm ortaokul fen dersi programları bu konulara yer vermektedir. 1924 eğitim programının 8. sınıfında yalnızca yer bilimleri ile ilgili konular yer alırken, 1931 müfredatında hem astronomi hem de yer bilimleri konularına dair kazanımlar bulunmaktadır. 2005 sonrası programlarda ise “Dünya ve Evren” öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar, ortaokulun bütün sınıflarında yer almaktadır.
Türkiye’deki Uygulanan Ortaokul Fen Bilimleri Öğretim Programları
1924 Programı
Cumhuriyet kurulduktan sonra uygulanan ilk program olma özelliği taşımaktadır. Bu program dönemindeki Osmanlı’dan kalan ders programları üzerinde bir düzenleme ile oluşturulmuştur (Tuğluoğlu ve Tunç, 1926). 1924 programının amacı, ortaokul öğrencilerini liseye hazırlamak ve lisede öğrenecekleri konulara ön hazırlık sağlamaktır (Cicioğlu, 1982). Programda fen derslerine özel önem verilmiş ve ders süreleri artırılmıştır. Altıncı sınıfta Tabiğat Bilgisi (Hayvanat) uygulanırken, yedinci sınıfta nebatat, fizik ve kimya dersleri; sekizinci sınıfta ise arziyat, fizyoloji, hıfzıssıhha, fizik ve kimya dersleri okutulmuştur. Ders süreleri, altıncı sınıfta iki, yedinci sınıfta altı, sekizinci sınıfta ise dokuz saat olarak belirlenmiştir (Maarif Vekaleti, 1930). Programda haftada 1 saat olarak okutulan Arziyat dersi, yer küre ile ilgili konuları kapsamaktadır.
1931 Programı
Bu program, öğrencilerin günlük yaşamda kullanabileceği bilgiler vermeyi hedeflemiştir (Oğuzkan, MEB, 1983). 1931 programı fen bilgisi dersi adı altında, ders içerikleri sıralanarak hazırlanmıştır. Altıncı ve yedinci sınıflarda üçer saat olarak okutulan dersler bulunurken, sekizinci sınıfta iki saat olarak işlenmiştir. Bu programın, altıncı sınıfının 1. ve 2. üniteleri Dünya ve Evren öğrenme alanı ile ilgilidir. Arz başlıklı 1. ünitede, yıldızlar, güneş sistemi, arzın oluşumu, gece ve gündüz olayları, mevsimler gibi konular yer alırken; Hava ve İklim başlıklı 2. ünitede ise iklimin oluşum nedenleri ve rüzgâr gibi konular bulunmaktadır (Maarif Vekaleti, 1931).
1938 Programı
Fen konuları bu programda alt başlıklara ayrılmış ve programın oluşturulmasında İstanbul Üniversitesi’nden gelen Alman öğretim üyelerinin etkisi gözlemlenmiştir. 1931 programındaki dersler bu programda fizik, kimya ve tabiğat bilgisi olarak tasarlanmıştır. Altıncı sınıfta, tabiğat bilgisi (2 saat), yedinci sınıfta fizik (3 saat), sekizinci sınıfta ise fizik (3 saat), kimya (2 saat) ve tabiğat bilgisi (2 saat) şeklinde dersler okutulmuştur. Ancak, bu programda Dünya ve Evren öğrenme alanı ile ilgili konu bulunmamaktadır (Kültür Bakanlığı,1938).
1949 Programı
Bu program, 1938 programına göre daha geniş kapsamlıdır. Konular detaylandırılmış, derse yönelik amaçlar ve açıklamaların yer almasına dikkat edilmiştir. Bu programda derslerin içeriği fizik, kimya ve tabiğat bilgisi dersleri şeklinde organize edilmiştir. Altıncı sınıfta üç saat tabiğat bilgisi dersi, yedinci sınıfta üç saat fizik ve tabiğat bilgisi, sekizinci sınıfta ise toplamda sekiz saat ders okutulmuştur. Bu programın sekizinci sınıf kimya dersi, hava, hava basıncı, yeryüzündeki su ve mineraller gibi konuları içermektedir (MEB, 1949).
1977 Programı
Bu programda fen dersleri yeniden birleştirilerek Fen Bilgisi olarak adlandırılmıştır. Bu programın temelleri, verimlilik temel alınarak oluşturulmuş ve öğrencilere addedilen bilgiler belleğe gereksiz bilgiler yüklememek için düzenlenmiştir. Önceki programlarla kıyaslandığında, fen dersleri altı, yedi ve sekizinci sınıflarda haftada dörder saat olarak okutulmuştur. 2. ve 3. ünite olan “Dünya ve Evren” öğrenme alanı ile de bağlantılıdır (Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, 1988).
1992 Programı
Bu programın amacı, bilginin aktarımından daha çok, bilgiyi kazanmayı ve paylaşmayı teşvik etmektir. 1992 programı, konular yoğun şekilde planlandığı ve ders kitabı içeriği bu şekilde öngörüldüğü için diğer programlardan farklı bir yaklaşım sergilemektedir. Fen bilgisi dersleri her sınıf düzeyinde haftada dörder saat olarak okutulmuş ve kazanımlar “Dünya ve Evren” konsepti altında yapılandırılmıştır. 7.sınıf 7. ünitesi “Güneş Sistemi ve Uzay” başlığındadır.
2000 Programı
2000 programında ilk defa kazanım ifadeleriyle öğretim hedefleri yer almaktadır. Bu program araştırmaya dayalı bir yaklaşımı benimsemiş ve öğrencileri sorgulayan bireyler olarak yetiştirmeyi amaçlamıştır. Program, altı, yedi ve sekizinci sınıflarda dörder saat okutulmaktadır. “Dünya ve Evren” alanına ait üniteler arasında 6. sınıfın 8. ünite başlığı “Yer Kabuğu” ve 7. sınıfın 7. ünite başlığı “Güneş Sistemi ve Süpernova” şeklindedir (MEB, 2000).
2005 Programı
Fen ve teknoloji dersini kapsayan bu program öğretim metotlarını da içermekte, yapılandırmacı öğrenme felsefesini temel alan yaklaşımlar sunmaktadır. 2005 programı, sarmal bir yapı getirerek ortaokulun tüm sınıf düzeylerinde kazandırmaya yönelik kazanımlar içermektedir (MEB, 2005).
2013 Programı
Dersin adı fen bilimleri olarak değişmiş ve tüm bireylerin fen okuryazarı olarak yetiştirilmesi hedeflenmiştir. Program, araştırma-sorgulamaya dayalı öğrenim yaklaşımını benimseyerek kazanımları bilimsel bilgi ile ilişkilendirerek tasarlamıştır. 5. sınıf 7. ünitesi “Yerkabuğunun Gizemi” ve 8. sınıfın 8. ünitesi “Deprem ve Hava Olayları”dır (MEB, 2013).
2018 Programı
Bu program, 2013 programı temel alınarak hazırlanarak fiziksel ve sosyal becerilerin yanı sıra girişimcilik becerilerine de yer vermiştir. 2018 programında yıldız, dünya ve evrensel temasın etkisine daha detaylı vurgu yapılmıştır. 5. sınıf 6. ünitesinde “Güneş, Dünya ve Ay”, 6. sınıf 6. ünite “Güneş Sistemi ve Tutulmalar”, 7. sınıf 7. ünite “Güneş Sistemi” ve 8. sınıf 8. ünite ise “Mevsim ve İklim” konularını içermektedir (MEB, 2018).
Sevgili hocam, değerli bilgileriniz için size teşekkür ediyorum. Türkiye Hepimizin, Eğitim Hepimizin…
Kaynak: Halk TV
