SELÇUK ALTUN
2003 yılında tasarrufları artırmak amacıyla başlatılan Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 22 yıl sonunda Otomatik Katılım Sistemi (OKS) ile birlikte 1,5 trilyon TL’yi aşan fon büyüklüğüne ve 17 milyondan fazla katılımcıya ulaşmayı başardı. Gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında hala genç bir yapı olarak değerlendirilen sistemin, yapısal reformlar ve Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) dönüşümü ile yeni bir aşamaya geçmesi bekleniyor.
Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) verileri, 26 Haziran 2025 itibarıyla BES ve otomatik katılım sisteminin toplam fon büyüklüğünün devlet katkıları dahil 1 trilyon 536 milyar liraya yükseldiğini gösteriyor. Katılımcı sayısı ise toplamda 17.4 milyon olarak kaydedildi. 2021’deki değişiklikler sonrası sisteme dahil olan 18 yaş altındaki katılımcı sayısı 1,5 milyonun üzerine çıktı. Genç katılımcılar, sistemin geleceği açısından büyük bir önem taşıyor.
Katılımcıların ödediği ortalama aylık katkı payı tutarı 2 bin 250 TL olarak, bir önceki yıla göre yüzde 58 oranında bir artış gösterdi. Ayrıca, sistemden çıkışların yüzde 40 fazlası kadar katkı payı toplanabilmekte. Aktif bir şekilde kendini finanse edebilen sistemde, katılımcı başına ortalama fon büyüklüğü Mayıs 2025 itibarıyla 140 bin TL seviyesine ulaştı. 2025’in ilk beş ayında emeklilik fonları ortalama yüzde 18 getiri ile enflasyonun üzerinde bir performans sergiledi. Uzun vadeli (3-5 yıl gibi) fonların, enflasyonun iki katı kadar getiri sağladığı gözlemleniyor. Ayrıca, yüzde 30 oranındaki devlet katkısı birikimlerin büyümesinde önemli bir rol oynamaya devam ediyor.
OECD Ortalaması Yüzde 60, Türkiye Yüzde 3
Ancak, mevcut ekonomik koşullar dikkate alındığında, birikim seviyeleri emeklilikte beklenen refah düzeyine henüz ulaşmış değil. OECD’nin 2024 yılı BES ön raporuna göre, üye ülkelerin emeklilik fonlarının GSYH’ya oranı ortalama yüzde 60 iken, Türkiye’de bu oran yalnızca yüzde 3 seviyesinde. Bu durum, BES’in gelişimi için hala kat etmesi gereken çok yol ve büyük bir potansiyel olduğunu ortaya koyuyor. BES’teki bu potansiyele ulaşılması için bazı yapısal sorunların giderilmesi gerekmekte.
Bu noktada, iki ana sorun öne çıkıyor. Öncelikle, Türkiye’deki katılımcı sayısı ülke nüfusuna oranla henüz 5’te 1 seviyesinde kalıyor. İkincisi ise mevcut katılımcıların birikimlerinin yeterince büyümemesi. Bu sorunların çözümü için tamamlayıcı emeklilik sistemine (TES) geçiş süreci kritik bir öneme sahip.
2024-2026 dönemi için hazırlanan Orta Vadeli Program çerçevesinde, Otomatik Katılım Sistemi’nin işveren katkıları ile ikinci basamak emeklilik sistemine dönüşeceği ve Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nin kurulacağı öngörülmektedir. Böylece, Otomatik Katılım Sistemi katılımcılara emeklilikte ek gelir sağlayarak yaşam standartlarını korumayı ve hane halkı tasarruflarını artırmayı hedefleyen bir mekanizma olarak kurgulandı. TES’in kurulması ile BES’in tabana yayılacağı ve sistemin büyüyeceği tahmin ediliyor.
Türkiye’de 32,6 milyon kayıtlı iş gücünün yarısının TES’e dahil olması durumunda, mevcut otomatik katılım sisteminde katılımcı sayısının 20 milyona yaklaşması bekleniyor. Bu sayede, kapsayıcılık önemli ölçüde artacak ve oluşan fon havuzu emeklilik döneminde sağlanacak yaşam standartlarını yükseltecek.
Devlet, İşçi ve İşverenden Yüzde 3 Katkı
TES kapsamında yapılan çalışmalar, işveren, çalışan ve devletin belirli oranlarda katkı yapacağı, katkıların düzenli olarak sisteme aktarılacağı bir model öngörüyor. Bunun yanı sıra fon çeşitliliğinin artırılması da hedefleniyor. Eğer brüt asgari ücret üzerinden işçi, işveren ve devlet her biri yüzde 3 oranında katkıda bulunursa, sistem ilk yıl sonunda mevcut OKS fon büyüklüğünün yaklaşık 5 katına ulaşabilir. Bu durum, 20 milyon katılımcı için giderek büyüyen, güçlü bir tasarruf havuzu oluşturulmasına imkan tanıyacak. Ancak mevcut ekonomik koşullar göz önüne alındığında, yüzde 3 ek katkı ve kesintinin gündeme gelmesi şu anda mümkün görünmemekte. Sektör temsilcileri, Türkiye nüfusunun hızla yaşlandığına dikkat çekerek bu durumu kayıp zaman olarak nitelendiriyor.
■ BES, Tasarruf Kültürünün Lokomotifi Olmaya Devam Ediyor
Türkiye Sigorta Birliği Başkanı Uğur Gülen, Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) yatırımcı sayısı ve fon büyüklüğü açısından rekor seviyelere ulaştığını ve 2025 yılına güçlü bir başlangıç yaptığını belirtti. “Toplam katılımcı sayımız 17 milyonu aşarak, BES’in yaygınlaşmasında belirgin bir dönüm noktasına ulaştı. Fon büyüklüğümüz 1,5 trilyon TL’yi geçti ki bu da 2024 sonuna göre önemli bir artışa işaret ediyor” diyor. Uğur Gülen ayrıca, 2025’in ilk yarısında sermaye piyasalarında hızlı değişiklikler gözlemlense de BES’i uzun vadeli bir perspektifle değerlendirmek gerektiğini vurguladı. Enflasyonun yüksek seyri altında reel getiriler üzerinde baskı oluşmasına rağmen, BES fonlarının reel getiri sağlamayı başardığını belirten Gülen, yüzde 30 devlet katkısının BES’i cazip kılmaya devam edeceğine dikkat çekti. “BES ve OKS’nin büyümesinde, bankalar ve sigorta şirketlerinin pazarlama çabaları da etkili olurken, dijital kanallar üzerinden katılımcı sayısının artması özellikle gençlerin sisteme ilgisini artırıyor. 2025 yılı ilerledikçe, enflasyon kontrol altına alındığında ve faiz politikalarında meydana gelecek gelişmeler, BES fon getirilerini doğrudan etkileyecektir” şeklinde ekleyen Gülen, yıl sonuna kadar fon büyüklüğünün 2 trilyon TL’ye ve katılımcı sayısının da 18 milyona ulaşabileceğini tahmin ediyor.
Kaynak: Ekonomim
