EKONOMİ/İSTANBUL
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınması ve ardından tutuklanması, Türkiye finans piyasalarında önemli bir sarsıntı oluşturdu. Bu durum, zaten kırılgan olan finansmana erişimi daha da zorlaştırırken, Merkez Bankası’nın uyguladığı politikalar da durumu etkilemiştir. Besfin CEO’su Ferda Besli, reel sektörün finansmana erişimi ve değişen faiz oranları hakkında değerlendirmelerde bulundu.
■ Reel sektörün, finansmana erişim ve kredi maliyetleri konusundaki şikayetleri artıyor. Bu konudaki görüşleriniz nelerdir?
Merkez Bankası’nın (TCMB) enflasyonla mücadele için uyguladığı sıkı para politikası neticesinde bankaların kredi büyüme oranlarına sınırlama getirildi. TL krediler için bu oran aylık yüzde 1,5, yabancı para (YP) krediler için ise yüzde 0,5 olarak belirlenmiştir. Kredi arzının azalmasıyla birlikte, kredi kullanımı giderek ihale yöntemine dönüşmüştür. Yüksek faiz oranları ile kredi bulmak zorlaşırken, hem kısıtlama hem de politika faizindeki artış, maliyetleri aşırı ölçüde yükseltmiştir. 2001 krizinden sonra, şirketlerin ödediği en yüksek faiz oranlarıyla karşı karşıya kaldık. 2001 yılında kredi faizleri yüzde 5000’e çıkarak büyük bir kriz yaratmıştı. TCMB verilerine göre son 20 yılın ortalaması yüzde 19,74 iken, 2011 yılında şirketlerin ödediği en düşük faiz oranı yüzde 8 civarındaydı. Daha yakın dönemde 2021’de ortalama kredi faizi yüzde 20, 2022’de yüzde 22, 2023’te yüzde 28, 2024’te yüzde 58 seviyesine çıkmışken, günümüzde kredi faizlerinin yüzde 50-55 bandında seyrettiği görülüyor. TLREF ise 25 Nisan 2025 tarihi itibarıyla yüzde 48,99 olarak belirlenmiştir. En sağlam firmalar bile, marj ve aracılık maliyetleri eklenildiğinde yüzde 50,5’in altına düşememektedir. Tahvillere bakıldığında, faiz oranlarının TLREF artı yüzde 1 ile yüzde 4 arasında değiştiği gözlemleniyor. 2011, en iyi yıl olarak kayıtlara geçerken, 2021 yılında reel faizin yüzde 38 negatif olması nedeniyle, bu şartların daha zorlayıcı olduğu söylenebilir.
■ Kredi maliyetlerinin açıklanan oranlardan farklı olduğunu belirtmişsiniz. Bu durumu açabilir misiniz? Örnek bir hesapla anlatabilir misiniz?
Kredi kullanırken sadece faiz değil, diğer maliyetleri de göz önünde bulundurmak önemlidir. Bu maliyetler şunlardır:
a. Limit tahsis komisyonu: Limit üzerinden yüzde 0,25
b. Kredi kullandırım komisyonu: Yüzde 1,1, kullanılan nakit kredi üzerinden
c. Faiz ve komisyon üzerinden ödenen BSMV.
d. Müşteri-banka ilişkisine göre 0-5 gün mevduatta krediyi tutma maliyeti.
e. Nominal-efektif faiz farkı.
Toplam maliyet %73,7
Bu %73,7’nin içinde mevduatta tutma maliyeti yoktur. Her gün için yüzde 0,15 daha eklenmelidir. Kredinin faizi aylık ödenirse, her 12 ayda bir faiz ve BSMV ödeyeceğimiz için kredi maliyeti 435 baz puan daha artmakta ve yüzde 78 seviyesine çıkmaktadır. Peşin ödenen limit ve kredi kullandırım komisyonlarının yıllık maliyeti, yüzde 55 üzerinden hesaplanmıştır.
Faiz ve efektif faiz farkı maliyeti artırıyor
Kredi için ödediğiniz faiz sıklığı arttıkça, kasanızdan çıkan nakit de artar. Üç ayda ödenen faiz için, ek bir finansman kullanıyorsanız onun da faizini ödemeniz gerektiğinden maliyet yükselir. Eğer kredinin faizini vade sonunda ödeyebiliyorsanız, kredi faizi ile efektif faiz aynı olur; fakat bu şartlarda iyi pazarlık yapmak zor bir durumdadır. Kısıtlı kredi arzı, bu olasılığı daraltmaktadır. Tahvil ihraç ederek borçlanmak isterseniz ve faizleri üç ayda bir öderseniz, toplam maliyet günümüzdeki TLREF oranlarını göz önünde bulundurarak yıllık yüzde 63’e ulaşmaktadır.
Şirketlerin faiz giderleri kazançlarını aşmaya başladı
■ Bu kadar yüksek faiz giderleri altında şirketler nasıl ayakta kalabilir?
Yüksek kredi maliyetleri ve zorlaşan kâr şartları, bazı şirketlerin borç geri ödemelerinde sorun yaşamalarına neden olacaktır. Borsa İstanbul’da 2025’in ilk çeyrek bilanço verileri açıklanmaya başladı; bu şirketlerin finansal tablolarında bu durumun etkilerini göreceğiz. Faiz karşılama oranı, finansal analizde en önemli metriklerden birisidir. Faiz ve vergi öncesi kâr (EBİT) ile net finansman giderinin kıyaslanması bu oranı oluşturur. Üç şirketin 31 Mart 2025 itibarıyla açıkladığı bilançoları, faiz karşılama oranının 1’in altında olduğunu göstermektedir. Yani ödedikleri faiz kadar kazanç elde edememişlerdir. Diğer firmaların durumunu incelemekteyim; genel bir değişiklik beklemiyorum. Üst üste gelen yüksek faizler, iç talep, dış talep, kur ve maliyetler, şirketlerin gelir yaratma potansiyelini tehdit ediyor. Temel göstergeler, piyasa beklentilerine dayanarak yukarıdan gelen gelir baskısı ile aşağıdan gelen maliyetler, şirketleri sıkıştırmaktadır. Çekirdek enflasyonda beklenen artış ve kredilerin yüksek maliyetleri, reel faiz oranlarını olumsuz etkiliyor ve piyasa bu yükü taşıyamaz hale gelmiştir. Tahsili gecikmiş alacaklar da bu durumu gözler önüne seriyor; TGA, 2025 başından itibaren yüzde 28 artarken, NPL oranı yüzde 2’ye çıkmıştır.
Finansman sorununu aşmak için şirketlere 5 öneri
■ Şirketler bu krizle nasıl başa çıkabilir?
Şirketlerin biraz daha az kredi kullanarak sermaye artışı yapmaları ilk ve en kolay öneridir. İkinci olarak, büyüme planlarını gözden geçirmelidirler. Her 100 TL’lik büyüme için, yaklaşık 15-20 TL’lik bir finansman ihtiyacı doğmaktadır. Üçüncüsü, “sermaye verimliliğine” odaklanmaları önemlidir. Herkes verimlilik için operasyon süreçlerine daha fazla dikkat ederken, şirketler kredi ve özkaynağı en etkin şekilde kullanmalıdır. Dördüncü olarak, yeni yatırımlar için uygun bir kredi bulamazlarsa, bu yatırımları bu faizlerle gerçekleştirmemeleri gerekir. Beşincisi, “Asset Cleaning” yaklaşımı benimsenmelidir; kullanılmayan varlıklar (arsa, bina, araç, demirbaş, makine vb.) satılarak, şirkete fon kazandırılmalıdır. Son olarak, satış ve müşteri ilişkilerine daha fazla odaklanmaları ve tüm maliyetleri yeniden değerlendirmeleri önemlidir.
Kaynak: Ekonomim
