HÜSEYİN GÖKÇE/ANKARA
Ödeme kuruluşları, E-ticaret sistemine kazanım sağlayarak, finansal hizmetlerin daha düşük maliyetlerle ve hızlı bir şekilde sunulması gibi avantajlarla dikkat çekiyor. Geleneksel bankacılık hizmetlerinden en büyük fark, mevduat toplama yetkilerinin olmaması olan bu kuruluşlar, temel bankacılık hizmetlerini yerine getirebilme yeteneğine sahip. Para transferi, ön ödemeli kart ve fatura ödeme gibi işlemler yapabiliyorlar. Ancak bazı kuruluşların kara para transferi ve aklama gibi soruşturmalara maruz kalması, sistemin güvenliğine dair kaygıları artırdı.
Yasa dışı bahis ve suç kaynaklı mal varlığını aklama iddiaları kapsamında, Payfix ve Papara gibi bazı ödeme kuruluşlarına el konuldu. TMSF, bu kuruluşlara kayyum olarak atandı. İki kuruluşa 1 ay arayla el konulması, son 10 yılda 10 kat artan ödeme kuruluşlarının faaliyetlerine dikkat çekti. Merkez Bankası, düzenlemelere uymayan 55 kuruluşa 160 milyon lira, MASAK ise 2023 yılında 19 kuruluşa 663 milyon lira, 2024 işlemleri için ise 4 kuruluşa 634 milyon lira idari para cezası kesmiş durumda.
Gelir İdaresi Başkanlığında Strateji Geliştirme, Denetim ve Uyum Yönetimi ile Mükellef Hizmetleri Daire Başkanı olan Nazmi Karyağdı ve 2016-2020 yılları arasında MASAK Başkanlığı görevini yürüten Osman Dereli, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının çalışma esaslarını ve potansiyel suiistimalleri ortaya koydu.
Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının İşlemleri
Bu kuruluşlar, dijital ortamda hızlı ve güvenli finansal işlemler sunuyor. Başlıca sundukları hizmetler arasında:
■ Kişiden kişiye, IBAN veya cep telefonuna para transferi,
■ Otomatik ödeme talimatı ve fatura ödemeleri,
■ E-ticaret için sanal ve fiziksel POS hizmetleri,
■ QR kod ve ödeme linki ile tahsilat,
■ Sanal veya fiziksel ön ödemeli kartlar,
■ Dijital cüzdanlarla para yükleme ve ödeme,
■ Uluslararası para transferleri,
■ Şirketler için toplu maaş ödemeleri,
■ Oda ve birlik gibi kuruluşlar için kampanyalı kart hizmetleri bulunmaktadır.
Kuruluş Şartları
Ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen elektronik para kuruluşları, Merkez Bankasından izin almak zorundadır. Bu kuruluşların anonim şirket statüsünde kurulması, sermaye yapısında yüzde on ve üzerinde paya sahip olanların banka kurucuları için gerekli niteliklere uygun olması gerekmektedir. Ayrıca, faaliyetlerin sürekliğine ilişkin güvenlik ve gizlilik tedbirlerinin alınması ve Merkez Bankası tarafından yapılacak denetimi engellemeyecek şeffaf bir yapılanmaya sahip olmaları şarttır.
Fonlar TMSF Kapsamında Sigortalı Değil
Ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları, yalnızca ödeme hizmeti sunabilir ve mevduat toplayamaz. Bankaların temel fonksiyonlarından biri mevduat toplamak olduğu için, bu kuruluşlar bankalardan önemli ölçüde ayrılmaktadır. Ayrıca, bu kuruluşlarda tutulan müşteri fonları, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) kapsamına girmediği için çeşitli riskler taşımaktadır.
Şüpheli İşlemleri MASAK’a Bildirme Zorunluluğu
Bu kuruluşlar, Suç Gelirleriyle Mücadele ve Terörizmin Finansmanını Önleme kapsamında MASAK mevzuatına tabi olarak “yükümlü” konumundadır. Müşterilerin kimlik bilgilerini almak ve doğrulamak suretiyle müşteri tanıma yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadırlar. Herhangi bir şüphe durumunda, gereken bilgi ve belgeleri 8 yıl süreyle saklamakla yükümlüdür.
Her İşlem İçin İlave Tedbir Zorunluluğu
Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları, finansal yükümlü statüsünde yer aldığından, kapsamlı bir uyum programı geliştirmek zorundadır. Müşteri ile sürekli iş ilişkisi kurarken, risk temelli tedbirler uygulamakla yükümlüdürler. Bu kapsamda herhangi bir işlem için ilave önlemler almak zorundadırlar.
İhlalde 3.7 Milyon Lira Para Cezası
MASAK, AML/CFT mevzuatına uygun olarak yükümlü gruplarını denetlemekte ve mevzuata aykırılık durumunda idari para cezaları uygulamaktadır. İhlal durumunda, %5’ten az olmamak koşuluyla en az 453.160 TL ceza uygulanmaktadır.
Görevli ve İlgililerin Cezai Sorumluluğu
Uyum programı yükümlülüklerine uymayan sorumlu yönetim kurulu üyesine, üst düzey yöneticisine veya ilgili diğer kişilere, belirtilen ihtarlar yapılmak şartıyla idari para cezasının dörtte biri uygulanmaktadır. Aklama suçuna karışanlar ise iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası alabilir.
Denetimden Hangi Kurum Sorumlu?
Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının faaliyet izni, düzenleme ve denetimi 2020 yılına kadar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından yürütülmekteydi. Ancak bu yetki, 2020 sonrası itibarıyla Merkez Bankası’na devredilmiştir.
Yapay Zeka ile Mücadele Zorunlu
Son dönemde bazı ödeme ve elektronik para kuruluşlarına kayyum atanması, suçluların sanal ortamlardaki etkinliğinin arttığını gösteriyor. Yasa dışı bahis ve kumar faaliyetleri, fintech sektörünün imkanlarıyla kolayca gerçekleştiriliyor, bu yüzden bu kuruluşların teknolojinin olanaklarını kullanarak suç örgütleriyle mücadelesi büyük önem taşıyor. Aksi takdirde geleneksel yöntemlerle mücadele etmek oldukça güçleşmektedir.
Suistimallerin Önüne Geçilebilir
Son yıllarda bazı elektronik para ve ödeme kuruluşlarının karşılaştığı sorunlar, uyum önemini gözler önüne seriyor. Kurumların marka değeri ve itibarı, uzun bir çabanın sonucudur. Ancak suç örgütleriyle anılmak bu itibarı zedeleyebilir ve bazı firmaların faaliyetlerini sürdürme olanağını azaltabilir.
Oysa uyum için yapılacak zamanında ve makul bütçeli yatırımlar, suç örgütlerinin sistemleri istismar etmesinin önüne geçebilir. Uyum yatırımları, uzun vadede en yüksek geri dönüşü sağlamanın yanı sıra güvenliği de artıracaktır.
Sanal Ortamdaki Suçlar, Başkalarının Hesaplarını Kullanıyor Mu?
Yasa dışı bahis ve kumar faaliyetlerinde genellikle gençler, işsizler ve düşük gelirli bireylerin banka veya ödeme kuruluşu hesapları kullanılmaktadır. Bu kişiler, hesaplarını suç örgütlerine kullandırdıkları takdirde ciddi hukuki sorunlarla karşılaşabilirler. Dolayısıyla, ödeme kuruluşları müşterilerini etkin biçimde analiz etmeli ve işlemlerinin mali profilleriyle uyumlu olup olmadığını sürekli kontrol etmelidir.
İllegal Bahis ve Sanal Kumar Suçları
Bu suçları organize eden örgütler, hesap açtırma amacıyla gençler, üniversite öğrencileri ve düşük gelirli bireyleri hedef alarak hesap açtırmaktadır. Açılan hesaplar, bahis siteleri tarafından kullanılmakta ve örgütler tarafından kontrol edilmektedir. Bu hesaplardan elde edilen kazançlar, suçla olan bağlantıyı silmek üzere kripto varlık borsalarına aktarılmaktadır. İşlemler esnasında dikkat çekmemek amacıyla küçük tutarlı işlemler gerçekleştirilmekte ve bu süreç, kara para aklama yöntemlerinden biri olan “şirinler yöntemi” ile uyumludur.
Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Yararları
■ Finansal işlemleri hızlı ve güvenli hale getirmesi,
■ E-ticaret için uygun sanal ve fiziksel pos hizmetleri sunması,
■ Düşük maliyetlerle finansal hizmetlerden yarar sağlaması,
■ İşletmelere esnek iş modelleriyle yeni ürünler geliştirme imkânı sunması,
■ Finansal sisteme erişimi olmayan kişilere kolay erişim imkânı sağlaması,
■ Modern teknolojilerin yaygınlaştırılması ile nakitsiz topluma katkıda bulunması,
■ Otomatik ödeme talimatı gibi alternatif ve yenilikçi ödeme kanalları oluşturması.
Risk Alanları
■ Siber güvenlik,
■ Dolandırıcılık ve suistimal,
■ Kara para aklama,
■ Terörizmin finansmanı,
■ Kişisel verilerin korunması.
14 Mart
İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, yasa dışı bahis soruşturması çerçevesinde Bankpozitif, Flash TV ve Payfix Ödeme Kuruluşu’nun sahibi Erkan Kork hakkında gözaltı kararı verdi. Ardından Payfix ve yan kuruluşlarına TMSF kayyum olarak atandı.
28 Mayıs
Papara’ya yönelik yapılan operasyon, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından “yasa dışı bahis” ve “suç işlemek amacıyla örgüt kurma” suçlamaları nedeniyle gerçekleştirildi. Soruşturma kapsamında Papara’nın sahibi Ahmed Faruk Karslı’nın da aralarında bulunduğu 13 kişi gözaltına alındı. Toplamda 8 şirkete ve çeşitli mal varlıklarına el konularak TMSF kayyum olarak atandı.
Kaynak: Ekonomim
