Sykes-Picot Anlaşması’nın Etkileri
20’inci yüzyılda kaleme alınan bir harita, dönemin İngiliz ve Fransız yönetimlerinin günümüz Ortadoğu’suna dair yüzyıllık planlarını ve hayallerini gözler önüne seriyor. Düz çizgiler, tamamlanmamış sınırları temsil etmektedir.
İngiltere hükümetini temsil eden Mark Sykes ve Fransa hükümetini temsil eden Francois Georges-Picot’un 1916 yılında vardıkları anlaşmanın çizgileri genellikle düz bir yapıya sahiptir. Bu durum, iki adamın yaşadığı dönemde benimsenen “imparatorluk” düşüncesinin bir yansıması olarak değerlendirilmektedir.
Sykes ve Picot, her ikisi de sömürge yönetimi deneyimi yaşamış aristokratlardı. Ortadoğu hakkında bilgi sahibi olmalarına rağmen, Birinci Dünya Savaşı’nın getirdiği karmaşa içinde alelacele yapılan müzakerelerin sonucunda ortaya çıkan bu anlaşmanın etkileri hâlâ hissedilmektedir.
Gizli Anlaşmalar ve Etkileri
İki liderin kaleme aldığı bu harita, Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılan toprakları yeni devletlere böldü. Irak, günümüzdeki Ürdün toprakları ve Filistin, İngiltere’nin etkisi altına girdi; Suriye ve Lübnan ise Fransız yönetimini kabul etti.
Ancak Sykes ve Picot, Kuzey Afrika’daki Arabistanların sınırlarını yeniden çizme yetkisi almadılar. Yine de, bu bölgedeki etki alanları belirgin bir biçimde hissedildi. Mısır İngiltere’nin kontrolüne girerken, Fransa Mağrib bölgesini denetiminde tuttu.
Sykes-Picot Anlaşması ile oluşan yeni jeopolitik düzen üç ana sorunu beraberinde getirdi. İlk olarak, bu antlaşma Arabların bilgisi ve onayı olmadan gizlice yapılmıştı. 1910’lu yıllarda Arap halkına, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı başkaldırmaları durumunda bağımsızlık vaat edilmişti, ancak bu vaat tutulmadı.
Mezhepsel Divizyonlar
İkinci bir sorun, haritada gördüğümüz düz çizgilerin benimsenmesidir. Sykes-Picot, bölgeyi mezhepsel temellere dayanarak bölme eğilimindeydi. Lübnan, başta Maruniler olmak üzere, Hristiyanlar ve Dürziler için bir liman olarak planlanırken, Filistin’de büyük oranda Yahudilerin yaşadığı göz önüne alındı. Beka Vadisi, Şii Müslümanlara, Suriye ise Sünni Müslümanlara bırakıldı.
19’uncu yüzyıldan itibaren Avrupalı güçlerin bölgeye gelmesiyle birlikte, farklı mezheplerin bir arada yaşadığı bir ortam oluştu. Ancak Sykes-Picot’un finansmanına dair ilk umutlar, yeni çizilen sınırların yerel mezhepsel, aşiretsel veya etnik farklılıkları hesaba katmamasıyla hayal kırıklığına uğradı.
1950’lerin sonlarından itibaren, Arap milliyetçiliği, halkın sosyo-demografik farklılıklarını hafifletme amacını güderek hız kazanmıştır. Bu dönemde, Mısır lideri Cemal Abdül Nasır’ın etkisiyle milliyetçilik, var olan bölgesel ayrışmaları bir kenara itme çabalarına sahne oldu.
Kimlik Sorunları
Üçüncü olarak, Birinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan devlet yapısının, milliyetçilik ve laiklikle İslam anlayışı arasındaki kimlik sorunlarını derinleştirmesi söz konusudur. Liberal düşünürler, çeşitli toplumsal grupların desteğini alarak devrim niteliğinde kurumlar oluşturmayı başardı, fakat dindar ve muhafazakâr unsurlarla dayanışma sağlama konusunda başarılı olamadılar.
Son kırk yıl içerisinde Arap dünyası, toplumsal farklılıklarla başa çıkacak ulusal projeler geliştiremedi. Nüfus hızla artarken, 35 yaş altındaki gençler, geçmişin sorunlarının mirasını devralmıştır. 2011’deki Arap isyanları, bu genç neslin, Birinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan devlet düzenini sorgulama ve değiştirme çabasının bir yansımasıydı.
Mevcut durum, daha iyi bir gelecek arayan yeni bir kuşağın mücadelesini temsil ederken, aynı zamanda bölgeyi büyük bir kaosun içine sürükleyebilecek tehlikeleri de barındırmaktadır.
Kaynak: BBC Türkçe
