ŞEBNEM TURHAN
Yüksek enflasyon ve Türk lirasının azalan alım gücü, küçük kupürlü banknotların hızla piyasadan çekilmesine yol açarken, büyük kupürlü banknotlar ön plana çıkmaya devam ediyor. 200 TL’lik banknotun durumu ise çarpıcı bir gerçeği gözler önüne seriyor; 2015 Haziran’da bu banknotla alabileceğiniz bir ürün için günümüzde 12 adet 200 TL’lik banknot gerekmekte. Merkez Bankası verilerine göre, en büyük banknot olan 200 TL’nin piyasa payı son 10 yılda 57 puan artış göstererek, yüzde 28,23’ten yüzde 85,3’e ulaştı.
100 TL’nin payı yüzde 11,17’ye indi
2021 sonrası uygulanan ekonomik politikalarla birlikte Türk lirasının değer kaybı ve yüksek enflasyon, 200 TL’lik banknotun piyasa payının artmasına neden oldu. 2023 Haziran itibarıyla yeni ekonomi yönetimi sıkı para politikası ve değerli TL ile yüksek enflasyonla mücadele etmek üzere adımlar atsa da, 200 TL’nin piyasa üzerindeki hâkimiyeti hızla devam etmekte. Haziran 2025 itibarıyla bu banknotların piyasa payı yüzde 85,3’e çıkarak yeni bir zirveye ulaşırken, toplam piyasa emisyon hacmi 805.9 milyar TL oldu ve 200 TL’lik banknotların payı 687.5 milyar TL’ye ulaştı. Diğer banknotların payları ise 100 TL yüzde 11,17, 50 TL yüzde 1,79, 20 TL yüzde 0,69, 10 TL yüzde 0,72 ve 5 TL yüzde 0,33 olarak kaydedildi. 100 ve 200 TL’lik banknotlar, tedavüldeki paranın toplamda yüzde 96,5’ini oluşturuyor.
Bir yılda küçük kupürlü payı 2 puan geriledi
Bir yıl önce, Haziran 2024’te 200 TL’nin piyasa payı yüzde 76,99 iken, şu an bu pay 8.3 puan artış göstererek yükseldi. Haziran 2024’te 100 TL’lik banknotların payı yüzde 17,59 iken, bugünkü rakam 6.4 puanlık artışla daha yüksek bir seviyeye ulaşmış durumda. Geçtiğimiz yıl, tedavüldeki paranın yüzde 3,36’sı 50 TL’lik banknotlardan oluşurken; 20, 10 ve 5 TL’lik banknotların toplam payı yüzde 2’yi zor buluyordu. Böylece, 100 TL altındaki banknotların oranı bir yıl önce yüzde 5,42 civarındayken, bugün yüzde 3,53’e geriledi.
10 yıl önce durumu ise farklıydı. Haziran 2015’te 200 TL’nin tedavüldeki oranı sadece yüzde 28,23 iken, 100 TL’lik banknotlar yüzde 50,54’lük bir paya sahipti. 50 TL, 20 TL ve 10 TL’lik banknotların payları sırasıyla yüzde 13,85, yüzde 4,23, yüzde 1,88 ve yüzde 0,91 seviyesindeydi. Son 10 yıl içinde bu verilerde ciddi bir değişim yaşandı. 2015’te Merkez Bankası verilerine göre, 200 TL’lik tek bir banknotla dolan bir sepet bugün 2.414 TL’ye ulaşmakta; bu da 10 yıl içerisinde fiyatların 12 kat artış gösterdiğini ortaya koymaktadır.
2 yıl öncesine göre 23.33 puan artış yaşandı
İki yıl öncesindeki duruma bakıldığında, 200 TL’lik banknotların ne kadar hızlı bir şekilde ağırlık kazandığı da net bir biçimde görülmektedir. Merkez Bankası verilerine göre, 2023 Haziranında 200 TL’lik banknotların toplam içindeki payı yüzde 61,97 seviyesindeydi ve bu yıl bu oran 23.33 puan artmıştır. 100 TL’lik banknotların tedavüldeki payı ise aynı dönemde yaklaşık 20 puan düşerek yüzde 30,79’dan yüzde 11,17 seviyesine gerilemiştir. 50 TL’lik banknotlar ise, iki yıl önce yaklaşık yüzde 5 pay ile piyasada bulunmaktaydı.
10 yılda TL’nin reel değeri 30 puan geriledi
Merkez Bankası verilerine göre, Haziran 2025’te TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi 69.97 seviyesine inmişken, geçen yıl haziranda bu değer 66,84 olarak belirlenmişti. 10 yıl önce, Haziran 2025’te ise bu endeks 99.63 seviyesindeydi. Sonuç olarak, Türk lirasının 10 yıllık TÜFE bazlı reel değeri yaklaşık 30 puan düşmüş durumda. Haziran ayında endeks değeri mayıs ayına kıyasla 1.19 puan azaldığı kaydedilirken, Yİ-ÜFE bazlı reel efektif döviz kuru endeksi de 0.98 puan gerileyerek 92.71 seviyesine inmiştir.
Kaynak: Ekonomim
