İBRAHİM EKİNCİ
Rakamların Dili
İş dünyasında birçok yetkili, finansmana erişim sorununa dair kaygılarını dile getiriyor. 19 Mart sonrası değişen ekonomik koşullar, faiz indirim döngüsünü durdurdu. Program başladığından 2 yıl sonra, faiz oranları yeniden yükselişe geçti. Döviz piyasasında da belirsizlik devam ediyor. Bu olumsuz ortamda, öncü göstergeler de alarm veriyor. GSYİH ile ilişkili çeşitli serilerin birleştirilmesiyle oluşturulan bileşik öncü göstergeler endeksi (MBÖNCÜ-SÜE), Eylül 2024’ten itibaren hareketlenerek Aralık 2024 itibariyle 100,60 değerine ulaştı ve iktisadi faaliyetin uzun dönem eğiliminin üzerine çıkarak pozitif bir bölgeye geçti. Ancak, 2025 yılının ilk çeyreğinin 3 ayında yeniden uzun dönem eğiliminin altına inerek Mart 2025 itibariyle 99,43 olarak belirlendi. Genel tabloya göre, Nisan ve Mayıs aylarında daha da düşüş yaşanması olası.
Sanayi üretimi, elektrik tüketimi, kapasite kullanımı ve güven endeksleri gibi tüm göstergeler, genel olarak olumsuz sinyaller verirken, ekonomik durgunluk kendini göstermeye başladı. Çeşitli iktisatçılar da bu duruma dikkat çekiyor. Prof. Dr. Hakan Kara, “Reel sektörün maruz kaldığı kredi faizlerinin tarihi düzeylere ulaştığını” ve “önümüzdeki aydan itibaren ekonomide yavaşlama beklediğini” ifade etti. TEPAV Makroekonomi Çalışmaları Programı Direktörü Ali Çufadar ise “yüksek faizin yıpratıcı etkisinin derinleştiğini” belirtti. Göstergelerin durumu şöyle:
Sanayi Üretiminde Yavaşlama
Sanayi üretimi, Şubat ayında yıllık %1,9 ve aylık %1,6 oranında azaldı. 2024 yılının sonundan itibaren hem aylık hem de yıllık bazda azalma eğilimi sürüyor. Şubat ayında sektörler bazında değerlendirdiğimizde, gaz, buhar ve iklimlendirme sektörü (+%8,5) hariç diğer büyük alt sektörlerde belirgin bir düşüş gözlemlendi. Madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi, geçen yılın aynı ayına göre %5,8; imalat sanayi sektörü endeksi ise %2,5 azaldı. PMI (Üretim, SA) Mart 2025 itibarıyla 47,3 değerini aldı. Bu, 2024’ün başından bu yana kaydedilen en düşük ikinci değer olarak kayıtlara geçti. Ocakta 48, şubatta ise 48,3 değerine ulaşmıştı.
Güven Endeksleri Düşüşte
– Ekonomik güven endeksi Mart ayında 100,8 iken, Nisan ayında %4,2 oranında azalarak 96,6 seviyesine geriledi.
– Tüketici güven endeksi, bir önceki aya göre Nisan ayında %2,3 oranında azalarak 83,9 değerine düştü.
– Reel kesim (imalat sanayi) güven endeksi %2,3 oranında azalarak 100,8 değerini aldı.
– Hizmet sektörü güven endeksi %4,3 oranında düşerek 109,5 seviyesine geriledi.
– Perakende ticaret sektörü güven endeksi %2,5 oranında azalarak 110,6 değerini aldı.
– İnşaat sektörü güven endeksi ise %4,2 oranında düşüş yaşayıp 85,1 değerine indi.
İktisadi Yönelim Anketinde Olumsuz Beklentiler
Merkez Bankası’nın İktisadi Yönelim İstatistikleri, geleceğe dair olumlu bir beklenti sunmuyor. “Genel gidişat, gelecek üç ay içindeki üretim hacmi, toplam istihdam, son üç ay için toplam sipariş miktarı ve gelecek üç ay için ihracat sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler”, endeksi negatif yönde etkilemiş durumda. Ayrıca, iktisadi yönelim istatistiklerinde stok durumundaki artış da yavaşlamaya işaret ediyor. MB değerlendirmesinde, “Mevcut mamul mal stokları seviyesinin, mevsim normallerinin altında olduğunu bildirenlerin sayısında bir artış gözlemlendi” deniliyor. Verileri değerlendiren Prof. Dr. Hakan Kara, “Sanayi alanında yatırım ve istihdam beklentilerinin azalması, stokların düşüşüyle birleştiğinde sektörde umudun giderek azaldığını gösteriyor” şeklinde açıklamalarda bulundu.
OSB’lerde Elektrik Tüketimi Düşüyor
2025 yılının Mart ayında elektrik tüketimi, bir önceki aya göre %1,52 azaldı. 2024 yılının aynı dönemine göre de %2,96’lık bir düşüş söz konusu oldu. İlk çeyrek itibarıyla 2024 yılının aynı dönemine göre %0,55’lik bir azalma yaşandı.
Kapasite Kullanım Oranı Düşüşte
İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2025 yılı Nisan ayında mevsimsel etkilerden arındırılmış olarak bir önceki aya göre 0,6 puan azalarak %74,6 seviyesine geriledi. Mevsimsel etkilerden arındırılmamış KKO ise %74,3 olarak gerçekleşti ve bir önceki aya göre 0,1 puan düştü. Düşüş eğilimi, 2023 yılının son çeyreğinden bu yana devam ediyor.
Yatırımlarda Derin Düşüş
Şubat ayı yatırım teşvik verileri açıklandı ve 89,5 milyar liralık yatırım projesi belgeye bağlandı. Geçen yıl aynı ayda ise bu rakam 85,5 milyar lira seviyesindeydi. Bir yıllık enflasyon göz önüne alındığında, reel bazda yaklaşık %25’lik bir düşüş yaşandığı görülüyor. Ocak-Şubat ayları itibarıyla bakıldığında, bu düşüş daha da belirgin hale geliyor; 2024 yılı ilk iki ayında 186 milyar lira yatırım yapılırken, bu yılın aynı döneminde yatırım tutarı yalnızca 146 milyar lira olarak kaydedildi. Merkez Bankası’nın yatırım eğilimleri istatistikleri de benzer bir durumu ortaya koyuyor. 2025 yılı bahar dönemi verilerine göre, hem gerçekleşen yatırım harcamaları hem de planlanan yatırım harcamaları yönünde düşüş yaşanmakta. 2024 güz döneminde imalat genelindeki brüt yatırım harcamalarındaki artış %20,2 iken, bu yılın güz dönemi için aynı veri %12,7 olarak karşımıza çıkıyor.
Kaynak: Ekonomim
